Κείμενο- Φωτογραφίες: Βάσω Τζιτζικάκη
Στην συνέχεια των επισκέψεων μας στα 15 μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ στη Θεσσαλονίκη, κάνουμε στάση στο Ναό του Αγίου Παντελεήμονα που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Ιασωνίδου, πολύ κοντά στη Ροτόντα. Ο ναός, όπως και οι περισσότεροι που συγκαταλέγονται στον κατάλογο των μνημείων ΟΥΝΕΣΚΟ κατατάσσεται στο αρχιτεκτονικό είδος των σύνθετων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμένων ναών. Κτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα ως καθολικό της Παναγίας Περιβλέπτου και αποτέλεσε πνευματικό κέντρο του 14ου αιώνα καθώς συνδέθηκε με τη συγγραφή και την διδαχή των κορυφαίων ελληνιστών Θωμά Μαγίστρου και Ματθαίου Βλάσταρη. Υπάρχει νάρθηκας και δύο παρεκκλήσια στο ανατολικό τμήμα όπου και κατέληγε η στοά, η οποία έχει καταστραφεί. Ο ναός εκτός από τον κεντρικό τρούλο και τον τρούλο που βρίσκεται στον νάρθηκα, που είναι οι μόνοι που διασώζονται μέχρι σήμερα, είναι σίγουρο πως είχε κι άλλους τρούλους που βρισκόντουσαν στη στοά.
Σε σύγκριση με άλλα παλαιολόγεια μνημεία της εποχής, ο συγκεκριμένος δεν είχε τόσο σωστά και συμμετρικά κατανεμημένους τρούλους, όπως για παράδειγμα υπάρχουν στο ναό των Αγίων Αποστόλων.
Η σημερινή του ονομασία ανήκει στα νεότερα χρόνια και οφείλεται στο παρεκκλήσι του γειτονικού ναού της Παναγούδας λόγω της μεταφοράς των σκευών του όταν οι Τούρκοι τον μετέτρεψαν σε τζαμί περίπου το 1568-1571. Την περίοδο που ήταν τζαμί ονομαζόταν Ισακιγιέ Τζαμί. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την ονομασία του, η πρώτη προκύπτει από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιάκωβο που μετέπειτα έγινε μοναχός με την ονομασία Ισαάκ. Η δεύτερη εκδοχή είναι πως ονομάστηκε έτσι λόγω του καδή της Θεσσαλονίκης Ισάκ Τσελεμπί.
Όσον αφορά τον εσωτερικό διάκοσμο και τις τοιχογραφίες του ναού σήμερα σώζονται η Θεοτόκος Βλαχερνήτισσα, άγιοι και ιεράρχες. Ακόμη, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η απεικόνιση του Ιάκωβου του Αδελφόθεου, συνώνυμο αγίου με τον ιδρυτή και μητροπολίτη, σε εξέχουσα θέση στο διακονικό μαζί με Ιεράρχες. Οι τοιχογραφίες εντάσσονται στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα και συνδυάζουν την μνημειακή αντικλασσική αντίληψη με τάσεις παλαιολόγειας αναγέννησης.
Με το σεισμό του 1978, υπέστη ζημιές και ακολούθησαν εργασίες αποκατάστασης του. Από την περίοδο των Οθωμανών, σώζεται μόνο η βάση του μιναρέ και το μαρμάρινο σιντριβάνι στον περίβολο. Αν και στο κέντρο της πόλης, τα λίγα μέτρα που τον χωρίζουν από την πολύβουη Εγνατία, τον καθιστούν ένα ναό που στον προαύλιο χώρο του αλλά και εντός του επικρατεί ηρεμία και γαλήνη. Λίγος κόσμος τον επισκέπτεται καθώς δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός , γεγονός στο οποίο συμβάλλει και το μέγεθος του. Παρόλα αυτά, είναι από τους ναούς που λόγω της «σεμνότητας» που εκπέμπει χωρίς πολλούς στολισμούς, δημιουργεί κατάνυξη στον επισκέπτη.
