Κείμενο – φωτογραφίες: Βάσω Τζιτζικάκη
Συνεχίζουμε τις επισκέψεις μας στα 15 μνημεία ΟΥΝΕΣΚΟ της Θεσσαλονίκης. Η τέταρτη στάση μας είναι στο Ιερό ναό της Παναγίας Αχειροποιήτου!
Βρίσκεται στην οδό Αγίας Σοφίας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, και συγκαταλέγεται στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομίας της ΟΥΝΕΣΚΟ. Είναι παλαιοχριστιανική βασιλική και διασώζεται στη μορφή που ήταν και τον 5ο αιώνα. Η ίδρυση της τοποθετείται στο 450-475 μ.Χ.
Η ονομασία της οφείλεται στην εικόνα της Θεοτόκου, στην οποία είναι αφιερωμένος ο ναός και στην λατρευτική εικόνα η οποία είναι «αχειροποίητη» και απεικονίζει την Θεοτόκο δεομένη. Η αρχιτεκτονική της είναι η τυπική της εποχής με κάποια ιδιαίτερα στοιχεία. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της τρίκλιτης βασιλικής ξυλόστεγης με υπερώα.
Από ανασκαφές που έγιναν λέγεται πως ο ναός ιδρύθηκε πάνω σε ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό (βαλανείο), ενώ εικάζεται πως σε εκείνη τη θέση κατά την αρχαιότητα υπήρχε ο ναός της Θερμαίας Αφροδίτης.
Μέχρι τον 14ο αιώνα η ονομασία του ναού ήταν διαφορετική, καθώς αναφέρεται ως «ναός της Παναγίας Θεοτόκου» και μάλιστα ως «ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου»
Μετά την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν η πρώτη εκκλησία που μετετράπη σε τζαμί με όνομα Εσκί Τζουμά (δηλαδή τζαμί της παλιάς προσευχής της Παρασκευής), από τον ίδιο τον σουλτάνο Μουράτ Β’, ο οποίος μάλιστα τέλεσε ευχαριστία στο εσωτερικού του ναού, για τη νίκη του. Μάλιστα, σε έναν κίονα της εκκλησίας (στον 8ο από τα ανατολικά της βόρειας κιονοστοιχίας) υπάρχει επιγραφή στα τουρκικά που γράφει «Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη.» Ο ναός παρέμεινε μουσουλμανικό τέμενος μέχρι την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία το 1930.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ναός στέγασε πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες από την Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης, μετέφεραν και εναπόθεσαν στον ναό την εικόνα της Παναγίας Ρευματοκρατόρισσας ή Ρευματοκράτειρας που διέσωσαν από την πατρίδα τους.
Το μνημείο υπέστη αρχιτεκτονικές επεμβάσεις τον 7ο αιώνα και στη συνέχεια τον 14ο-15ο αιώνα, καθώς και αναστηλωτικές εργασίες μετά τους σεισμούς του 1978.
Ο διάκοσμος της εκκλησίας απαρτίζεται κυρίως από ψηφιδωτά με θεματολογία σχετική με αλληγορίες του χριστιανικού παραδείσου και της επικράτησης του χριστιανισμού. Τα ψηφιδωτά χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα γεγονός που μας δείχνει την ύπαρξη σημαντικών καλλιτεχνικών εργαστηρίων στη Θεσσαλονίκη από εκείνη την εποχή.
Info…
Οι ώρες λειτουργίας του ναού είναι Δευτέρα με Σάββατο 8:00-12:00 και 17:00-19:00. Ακόμα, θετική εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως υπάρχει ειδικός ανελκυστήρας για άτομα με κινητικά προβλήματα.
