Κείμενο-φωτογραφίες: Πάνος Γεωργιάδης
Οι Σαντορινιοί έχουν πολλούς λόγους για να είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι. Αυτό το ευλογημένο νησί προσελκύει χιλιάδες τουρίστες από Ελλάδα και εξωτερικό, δίνοντας σήμερα στους ντόπιους δουλειά και χρήματα. Η μορφολογία του εδάφους που δημιούργησαν οι παλαιότεροι σεισμοί και σε συνδυασμό με τη γραφικότητα των οικισμών, την εκπληκτική θέα, τα ρομαντικά ηλιοβασιλέματα, η «ενέργεια» που βγάζει ο τόπος κ.α καθιστούν τη Σαντορίνη πλούσια, δημοφιλή και μοναδική.
Στη Σαντορίνη όμως δεν ξεχνούν… Θυμούνται πως αρκετά χρόνια πριν, οι Σαντορινιοί και οι Σαντορινιές ήταν πολύ φτωχοί –σχεδόν πεινούσαν-, αφού το νησί ήταν άγονο και άνυδρο. Η λέξη τουρισμός ήταν ανύπαρκτη και δεν ήξερε σχεδόν κανείς που βρίσκεται η Σαντορίνη. Ένα ταπεινό αγροτικό προϊόν όμως, τους «ξελάσπωσε» στα δύσκολα χρόνια της φτώχειας και ήταν η περίφημη Σαντορινιά τομάτα. Το άνυδρο μικρόκαρπο τοματάκι Σαντορίνης ξεκίνησε να καλλιεργείται στο νησί στα τέλη του 19ου αιώνα. Έχει μια ιδιαίτερότητα που επηρεάζει και τη γεύση της, αφού είναι πολύ πιο νόστιμη και «γλυκιά»: Δεν ποτίζεται αλλά ευδοκιμεί λόγω της πρωινής υγρασίας που κρατάει το ελαφρύ ηφαιστειογενές χώμα της Σαντορίνης με την ελαφρόπετρα που περιέχει. Έχει χαρακτηριστική γεύση, χοντρή φλούδα, μικρό καρπό και υψηλά σάκχαρα, που την κάνουν αποδοτική στην παραγωγή πελτέ.
Τα Omorfa taxidia επισκέφτηκαν το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας « Δ. Νομικός» στη Βλυχάδα, όπου είχαμε την ευκαιρία να τξιδέψουμε κυριολεκτικά πίσω στο χρόνο. Το παλιό εργοστάσιο μετατράπηκε σε σύγχρονο Βιομηχανικο Μουσείο για να προσφέρει στους επισκέπτες του μία αναδρομή στο παρελθόν, ακολουθώντας την πορεία καλλιέργειας, επεξεργασίας και παραγωγής τομάτας, ενός από τα πιο διάσημα και παραδοσιακά προϊόντα της Σαντορίνης. Στο Μουσείο ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με τις παραδοσιακές μεθόδους που ακολουθούνταν από τους ντοματοποιούς της Σαντορίνης, γνωρίζοντας παράλληλα την ιστορία του τόπου, των κατοίκων της και των παραδόσεών τους. Τα εκθέματα του Μουσείου περιλαμβάνουν μηχανές επεξεργασίας από το 1890, παλιά χειρόγραφα βιβλία του εργοστασίου, παλιά εργαλεία, τις πρώτες ετικέτες, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό με μαγνητοσκοπημένες αφηγήσεις ανθρώπων που εργάστηκαν στο εργοστάσιο. Επιπλέον υπάρχει εκθετήριο, χώρος για καφέ, ενώ λειτουργεί ταυτόχρονα και ένας σύγχρονος πολυχώρος τέχνης και πολιτιστικών εκδηλώσεων (Santorini Arts Factory). Το κόστος εισόδου είναι στα πέντε (5) ευρώ για άτομα από 12 ετών και άνω, όπου επιπλέον σας προσφέρεται κρασί και σνακ με πελτέ ντομάτας.
Η Ιστορία της «Δ.ΝΟΜΙΚΟΣ»
Ο Δημήτριος Νομικός ξεκινά να παράγει τοματοπολτό στη βιοτεχνία προβιομηχανικής τεχνολογίας στη Μεσαριά το 1915. Το 1922 φτιάχνει στον Μονόλιθο ένα από τα πρώτα εργοστάσια κονσερβοποιίας «στα Βαλκάνια», όπως και ο ίδιος έλεγε, με τεχνολογία αιχμής της εποχής φερμένη από το εξωτερικό.Το 1945 ο Γιώργος Νομικός, γιος του Δημητρού , κτίζει το εργοστάσιο στη Βλυχάδα, στο κέντρο της πιο παραγωγικής περιοχής ντομάτας στη Σαντορίνη, δυναμικότητας 3,500 κοφινιών την ημέρα, και λειτουργεί την πρώτη σαιζόν χωρίς καν οροφή. Η παραγωγική περίοδος διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, με την όψιμη ντομάτα να έρχεται από την περιοχή του Πύργου. Μέσα στο εργοστάσιο δημιουργείται και μια μικρή μονάδα κυτιοποιείου που κατασκευάζει τις κονσέρβες από φύλλα λευκοσιδήρου, ενώ η καύσιμη υλη του ατμολέβητα είναι αρχικά κάρβουνο από την Κύμη και αργότερα μαζούτ.Τον χειμώνα του 1952, κατά τη διάρκεια μιας νεροποντής, ο χείμαρρος από το δρόμο σπάει την πόρτα της μεγάλης αυλής, μπαίνει στο εργοστάσιο και παρασύρει στη θάλασσα προϊόντα και μηχανήματα, προσχώνοντας το εργοστάσιο με λάσπη σε ύψος 2,30 μέτρων. Τη επόμενη χρονιά κτίζονται οι αποθήκες στην πάνω πλευρά της αυλής για να φυλάσσονται τα προϊόντα και να συγκρατείται ο χείμαρρος.Το 1956 το εργοστάσιο επιβιώνει χωρίς πληγές του μεγάλου σεισμού, ενώ ο Γ. Νομικός επεκτείνει τη δραστηριότητα του και στο νησί της Κω με ένα ακόμα εργοστάσιο.Την εποχή εκείνη λειτουργούν στο νησί 9 εργοστάσια, η παραγωγή βρίσκεται στο απόγειό της και τα προιόντα φορτώνονται σε καΐκια από την παραλία και πωλούνται σε όλη την Ελλάδα, έχοντας πλεονέκτημα την πρωιμότητα της παραγωγής. Το 1971 αρχίζουν οι πρώτες εξαγωγές και η Δ. Νομικός, ανώνυμη εταιρία πια, επεκτείνεται στην ηπειρωτική Ελλάδα με νέο εργοστάσιο στην Αλίαρτο Βοιωτίας. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο τουρισμός θα αναπτυχθεί ραγδαία ενώ η καλλιέργεια της τομάτας θα συρρικνωθεί δραματικά στο νησί, αναγκάζοντας το εργοστάσιο να παύσει οριστικά τη λειτουργία του μετά την τελευταία καλοκαιρινή παραγωγή του 1981. Την χρονιά αυτή η Δ. Νομικός θα ανοίξει το νέο της εργοστάσιο στον Δομοκό Φθιώτιδας, το οποίο μαζί με της Αλιάρτου, επεξεργάζονται σήμερα μέσα σε 12 μόλις ώρες την ποσότητα ολόκληρης της παραγωγικής περιόδου του κάποτε σύγχρονου εργοστάσιου της Βλυχάδας.
