Κείμενο – φωτογραφίες: Νίκος Τριγκίδης αρχιτέκτων μηχανικός
Τις πρώτες γραπτές αναφορές συναντάμε στην „Ανάβαση“ του Ξενοφώντα, στην οποία διηγείται για ανθρώπους και ζώα στην Ανατολία που κατοικούν σε υπόγειες κατοικίες. Την πραγματική Αρχή όμως έκαναν 3 ηφαίστεια, συγκεκριμένα τα: Erciyes Dagi (ελλην. Αργαίος, 3917 μ), Hasan Dagi (3268 μ) και Melendiz Dagi (2963 μ) πριν από περίπου 20 εκατομ. χρόνια. Αυτά μετά από πολυάριθμες εκρήξεις κάλυψαν την περιοχή με διάφορα κατά καιρούς στρώματα πέτρας και μεγάλη ποσότητα σκόνης και στάχτης. Οι καιρικές συνθήκες, ο αέρας, η βροχή, κλπ. ξέπλυναν τα μαλακά υλικά με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν εκπληκτικές κοιλάδες με φανταστικά όμορφα απομεινάρια. Η διάβρωση αυτή δεν έχει τελειώσει, βρίσκεται αδιάκοπα σε εξέλιξη.
Οι πρώτοι αποδεδειγμένοι οικισμοί στην περιοχή χρονολογούνται γύρω στο 5000 πΧ. Μεγαλη ακμή γνώρισε η περιοχή κατά τη 2η πΧ χιλιετία υπό την αυτοκρατορία των Χιττίτων με την παραγωγή αγγείων από πηλό. Στη συνέχεια, υπό περσικής κυριαρχίας της δίνεται το όνομα που παρέμεινε μέχρι σήμερα. Κάτπα=άλογο, δούκα= όμορφο, αρχοντικό, δηλαδή η περιοχή με τα όμορφα, αρχοντικά, άλογα.
Στις ιδιαίτερα καυτές ημέρες του καλοκαιριού, λόγω της μεγάλης διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ εδάφους και αέρα, ξεσηκώνονται από το έδαφος άμμος, σκόνη και στάχτη σε στρόβυλους, τους οποίους αποκαλούν «νεραιδοκαμινάδες» ή „γάμος των φαντασμάτων”. Κατά το φαινόμενο-μύθο, πρόκειται για νεράιδες οι οποίες εμφανίζονται σε νέους άνδρες σαν όμορφα πλάσματα, ψηλά, με λεπτά χαρακτηριστικά, με μακρυά λαμπερά μαλλιά και στα μάτια τους να λάμπει η επιθυμία. Τον έτσι υπνοτισμένο νέο, προτείνουν τραγουδιστά να τις ακολουθήσει στον παραδεισένιο κόσμο των νεράιδων. Σε αυτήν ίσως την παράδοση βρίσκεται η ρίζα του εκστατικού χορού των δερβίσηδων. Τελετουργία με μουσική, χορό και απαγγελία που σχεδίαζε ο μοναχός Ρούμι.
Από τα χώματα της Καππαδοκίας προέρχονται τα καλύτερα κρασιά στην Τουρκία. Την κοιλάδα διατρέχει ο ποταμός Kizilir Irmak (ελλην. Άλυς ή κόκκινος ποταμός). Ξακουστός για τα νόστιμα ψάρια, ιδιαίτερα όμως για τον κόκκινο πηλό από τον οποίο μέχρι και σήμερα στον Άβανο παρασκευάζουν τα πήλινα αγγεία. Εδώ υπάρχει και το μοναδικό λαξευτό στα βράχια υπόγειο κεραμικό μουσείο στον κόσμο.
Εντύπωση ιδιαίτερη προκαλούν οι περίφημοι περιστερώνες. Με το ράμφος τους τα πτηνά σκαλίζουν τις φωλιές τους στα βράχια του πωρόλιθου. Η κοπριά τους χρησιμεύει σαν λίπασμα στους κήπους των χωρικών και σαν χρωστική ουσία στην κλωστοϋφαντουργία.
Περί το 300 πΧ ο μέγας Αλέξανδρος μετά τις κατακτήσεις του στη Μικρά Ασία σχημάτισε το Βασίλειο της Καππαδοκίας, από της περιοχές της Νύσσας, της Νάχιτας και της Μάζακας. Τον 1ο πΧ αιώνα το Βασίλειο ενσωματώνεται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Απόστολος Παύλος απόκτησε πολλούς οπαδούς και από τον 2ο μΧ αιώνα μεγάλα τμήματα της χώρας ανήκαν στην χριστιανική Πίστη. Στις υπόγειες σπηλιές κατάφερναν να βρίσκουν καταφύγιο από τους Ρωμαίους και τους Άραβες επιδρομείς. Το γεγονός αυτό τους ανάγκασε σε κατοικίες και εκκλησίες σπηλαίων, λαξευμένες στα αμμώδη βράχια, οι οποίες φτάνουν υπογείως έως και 8-10 ορόφους. Κάτω από το έδαφος δημιουργήθηκε με την πάροδο του χρόνου ένας λαβύρινθος από διαμερίσματα, εκκλησίες και μοναστήρια.
Το χριστιανικό παρελθόν είναι ιδιαίτερα εμφανές στις περίπου 3000 εκκλησίες. Οι περισσότερες από αυτές φτιάχτηκαν τη βυζαντινή περίοδο μεταξύ του 5ου και του 14ου αιώνα. Η Καππαδοκία έδωσε 3 εξέχουσες πατριαρχικές μορφές, γνωστοί ως οι τρεις Ιεράρχες. Ο μέγας Βασίλειος, επίσκοπος Καισαρείας, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινούπολης και ο Γρηγόριος ο Νύσσης. Εδώ δημιουργήθηκε μία από τις σοβαρότερες κοινότητες του Χριστιανισμού και του μοναχισμού.
Με τη βοήθεια της UNESCO ορισμένα από αυτά έχουν ανακαινιστεί και μπορούν να επισκεφτούν στο εθνικό πάρκο του Göreme (ελλην. Κόραμα). Μία μοναδική αρχιτεκτονική από περίπου 150 σπήλαια εκκλησίες με χώρους και εικονογραφίες στα βράχια.
Μετά τη νίκη των Σελτζούκων έναντι των Βυζαντινών το 1071 ξεκινά η παρακμή του Χριστιανισμού και της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στην Καππαδοκία. Τα υπάρχοντα μοναστικά δωμάτια κατέλαβαν Τούρκοι αγρότες μετατρέποντας τα σε αποθήκες, στάβλους, κατοικίες. Οι τελευταίοι εναπομείναντες Χριστιανοί εγκατέλειψαν την περιοχή το 1923 στο πλαίσιο ελληνοτουρκικής ανταλλαγής των πληθυσμών.
Απ‘ αρχής η Καππαδοκία γεωγραφικά είναι θέση κλειδί στο σταυροδρόμι των μεγάλων εμπορικών δρόμων από την Αίγυπτο, τις Αραβικές Χώρες, την Περσία, Ινδία, Κίνα, μογγολικές Φυλές προς τα παραλία της Μικράς Ασίας. Αυτό φανερώνεται και από τον μεγάλο αριθμό των Καραβάν-Σεράι, κτίρια διανυχτέρευσης και ανεφοδιασμού για εμπόρους και ζώα, που υπάρχουν μέχρι και σήμερα στη γύρω περιοχή.
Από τις ωραιότερες εμπειρίες του ταξιδιού στην Καππαδοκία είναι οι πεζοπορικές διαδρομές. Εξέχουσες είναι αυτές στην κοιλάδα των Ρόδων, στην Κόκκινη κοιλάδα και στην κοιλάδα της Αγάπης. Αυτή ονομάστηκε έτσι από τους Ρωμαίους επειδή οι σχηματισμοί βράχων έχουν σχήμα φαλλού. Όπου και αν κοιτάξεις το θέαμα χαρίζει μια απερίγραπτη γοητεία. Ένα γέννημα από φωτιά, βροχή και αέρα. Ένα μυστήριο που χάρισε η φύση και το δούλεψε ο χρόνος. Τα μάτια δεν χορταίνουν. Ο νους ψάχνει να κατανοήσει μια εικόνα με μοναδική ομορφιά. Απλά συναρπαστικό!
