Κείμενο – φωτογραφίες: Νικόλας Οικονόμου
Όταν ακούμε το όνομα της φανταζόμαστε παζάρια και μαγικές νύχτες βγαλμένες από παραμύθια, ένα ταξίδι στο χρόνο και τον αραβικό πολιτισμό που συνδυάζεται με εκείνο των Βερβέρων. Πράγματι , υπάρχουν τέτοια στοιχεία που θα τα ζήσει οποιοσδήποτε επισκέπτης στο Μαρόκο και ειδικά στη Φες μία από τις τέσσερις “αυτοκρατορικές πόλεις” της χώρας .
Η πόλη έχει πληθυσμό περίπου ενάμιση εκατομμύριο με τα περίχωρα και αποτελείται από τρεις μεγάλους οικισμούς, την Fez el Bali δηλαδή η παλιά Φες, την Fez el Jdid, τη νέα Φες του 13ου αιώνα και τη Φες του 20ου αιώνα.
Από τη πρώτη στιγμή σε κερδίζει το Μαρόκο, όταν δηλαδή φτάσεις στο αεροδρόμιο της Φες και δεις ένα σύγχρονο κτίριο με μοντέρνα αρχιτεκτονική και παντού μέσα το ισλαμικό στοιχείο να δένει αρμονικά. Σε συνδυασμό με την καθαριότητα κλέβει τις εντυπώσεις.
Όταν όμως λέμε Φες εννοούμε την παλιά πόλη και την Μεδίνα, που είναι το εντοιχισμένο κομμάτι της με τα στενά σοκάκια. H Μεδίνα της Φες είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του 9ου αιώνα που συγκαταλέγεται στη λίστα των μνημείων της UNESCO.
Ο πιο σωστός τρόπος για διαμονή στο Μαρόκο, είναι στα παραδοσιακά Ριάντς, τα οποία είναι από απλά σπίτια μέχρι και πολυτελείς ξενώνες που έχουν εσωτερικό αίθριο – αυλή και συνήθως εστιατόριο ή καφέ στη ταράτσα. Πάντα οι ντόπιοι σε κερνάνε ένα τσάι μέντα με πάρα πολύ ζάχαρη, είναι κάτι σαν το εθνικό ποτό.
Αφού λοιπόν ξεκουραστεί κάποιος από το ταξίδι το πρώτο πράγμα που θα κάνει είναι να πάει να φάει, γεύματα μοναδικά μέσα στα πήλινα ταντζίν, που έχουν κυρίως λαχανικά με κρέας σε διάφορους συνδυασμούς. Σχεδόν πάντα πέρα από τα μπαχαρικά, αισθητή είναι η παρουσία της κανέλας αλλά και της μαγειρευτής ελιάς και λεμονιού.
Για να αρχίσει όμως η εξερεύνηση εμείς οι Έλληνες όπως και οι Άραβες είμαστε του καφέ, που στο Μαρόκο θα βρείτε έναν αρωματικό καφέ τύπου εσπρέσο, έντονο και μοναδικό.
Στα της πόλης, η περιήγηση σχεδόν πάντα ξεκινά από την Bab Boujloud ή τη Μπλε Πύλη, που φτιάχτηκε το 1913 με την αυθεντική πύλη της Μεδίνα του 12ου αιώνα να στέκεται από πίσω και σε οδηγεί στα 9500 πολύχρωμα σοκάκια που απαγορεύεται η πρόσβαση στα αυτοκίνητα.
Παζάρια, καταστήματα, εστιατόρια, κρεοπωλεία, οργανοποιία, κατασκευαστές πήλινων και χαλιών, τζαμιά, παλιά σχολεία αλλά και τα βυρσοδεψία, γνωστά ως Τανιέρες βρίσκονται όλα πίσω από την πύλη. Είναι το σημείο όπου το παραμύθι ξεκινά. Αλλού πλακόστρωτο και αλλού απλά το έδαφος με την σκόνη ή τη λάσπη να σου θυμίζει άλλες εποχές ξεκινά το παζάρι στα σοκάκια της Μεδίνα.
Είναι δύο παράλληλοι περίπου δρόμοι που κατηφορίζουν για αρκετές εκατοντάδες μέτρα. Εκεί βρίσκονται τα μικρά μαγαζάκια, διαφορετικά για τους τουρίστες με τα χειροποίητα προϊόντα και το λάδι αργκάν και διαφορετικά για τους ντόπιους όπου πουλούν τα πάντα από φαγητά, κοσμήματα μέχρι και ηλεκτρονικές συσκευές. Το εντυπωσιακό είναι ότι όλα μεταφέρονται με γαϊδούρια ή με αχθοφόρους που έχουν μια καρότσα στα χέρια. Στα δρομάκια αυτά γίνεται πανικός από τον κόσμο, ένα αεικίνητο ρεύμα ανθρώπων. Όταν βέβαια σε καταλάβουν ότι είσαι ξένος αρχίζουν να μαζεύονται πίσω σου και προσπαθούν να σου πουλήσουν τα πάντα, αρχικά με υπέρογκες τιμές που μέσα στο παιχνίδι είναι το έντονο παζάρεμα. Στο δρόμο θα βρείτε και τα open air κρεοπωλεία καμήλας, συνήθως με ένα κεφάλι καμήλας απ’ έξω για να ξεχωρίζει ή αυτά που σφάζουν τις κότες επί τόπου.
Ένα από τα πιο ιστορικά και σημαντικά ιερά για το Ισλάμ είναι το Zaouia Moulay Idriss II. Στο δρόμο όμως θα συναντήσει κανείς και τα Medrasa (ιεροδιδασκαλία) , όπως το Medersa al-Attarine που είναι ένα από τα πρώτα ισλαμικά σχολεία, με λεπτομερή εσωτερικό διάκοσμο.
Το αποκορύφωμα βέβαια θεωρείται τα βυρσοδεψεία. Υπάρχουν τρία στη παλιά πόλη. Για να τα επισκεφτείς, πρέπει να περάσεις μέσα από κατάστημα πώλησης δερμάτινων ειδών και να σε οδηγήσουν στη ταράτσα τους ώστε να έχεις πανοραμική θέα. Εκεί σου δίνουν μέντα για να βάλεις στη μύτη σου, λόγω της έντονης μυρωδιάς της αμμωνίας, του δέρματος και άλλων χημικών. Υπάρχουν και πολλά εστιατόρια και καφέ σε ταράτσες που έχουν και ζωντανή μουσική προσφέροντας φοβερή θέα.
Γύρω όμως από την παλιά πόλη υπάρχουν οι κήποι Jnan Sbil, μια όαση πρασίνου με λίμνες και σιντριβάνια και πολλά είδη κάκτων, φοινίκων και δέντρων. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και η Εβραϊκή συνοικία με τα διάσημα νεκροταφεία αλλά και τις αγορές, μέρος που αξίζει επίσκεψη όχι μόνο για το εβραϊκό στοιχείο και τις συναγωγές αλλά γιατί εκεί δεν υπάρχουν τουρίστες, είναι η αυθεντική πλευρά της πόλης. Αρκετά κοντά είναι και το παλάτι που δεν επιτρέπεται η είσοδος στο κοινό, αλλά είναι γνωστό για τις χρυσές πύλες.
Από την άλλη πλευρά στα βόρεια της πόλης είναι ο Βόρειος Πύργος, κομμάτι του εντοιχισμού της πόλης, ένα κάστρο σε ένα ύψωμα που σήμερα αποτελεί μουσείο όπλων. Το κτίριο είναι χτισμένο τον 16ο αιώνα ενώ λίγο πιο πέρα είναι οι τάφοι των Μαρινίδων που ίσως προσφέρουν την ομορφότερη θέα για την ανατολή του ηλίου.
Αυτό που δεν είναι ωραίο στο Μαρόκο, είναι ο συνωστισμός, κομμάτι της καθημερινότητας. Επίσης τα πάντα είναι έντονα, δηλαδή όταν υπάρχει βρωμιά θα είναι έντονη, το ίδιο και οι μυρωδιές Οι άνθρωποι στο τουριστικό κομμάτι της πόλης που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η προμήθεια, δε ζητιανεύουν, αλλά πάντα είναι έως και ενοχλητικά πρόθυμοι και αγενείς για να βοηθήσουν με το αζημίωτο.
