Κείμενο – φωτογραφίες: Σάκης Παπαδόπουλος
Μια σπουδαία εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί σήμερα Τετάρτη στο μνημείο της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη. Θα απονεμηθεί για πρώτη φορά το πανευρωπαϊκού κύρους και εμβέλειας βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ». Πρόκειται για έναν νέο ευρωπαϊκό θεσμό που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη από θεσσαλονικείς και στόχο έχει να βραβεύει κάθε χρόνο προσωπικότητες ή οργανισμούς για τη συμβολή τους στην κατανόηση και την ενίσχυση της σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιδέας.
Το πρώτο Βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» απονέμεται στο πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ERASMUS και ήταν να το παραλάβει η ίδια η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν. Ωστόσο βρίσκεται σε απομόνωση καθώς ήρθε σε επαφή με κρούσμα κορωνοϊού. Στη θέση της θα τα παραλάβει ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς. Παρών θα είναι επίσης και ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Ποια ήταν όμως η αυτοκράτειρα Θεοφανώ που έδωσε το όνομα της στο μεγάλο αυτό Ευρωπαϊκό βραβείο;
Προσοχή: Μην την μπερδέψετε με την Βυζαντινή αυτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγο δύο Βυζαντινών αυτοκρατόρων, του Ρωμανού Β’ και του Νικηφόρου Φωκά που επί της ουσίας ήταν μια δολοφόνος.
Αναφερόμαστε στην Θεοφανώ (960 – 15 Ιουνίου 991) από τον Οίκο των Σκληρών, ανιψιά του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή.
Σε ηλικία μόλις 12 ετών, την πάντρεψαν με τον Όθωνα Β’ γιο του Γερμανού αυτοκράτορα Όθωνα Α’, προκειμένου να επισφραγιστεί η συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Γερμανίας και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Όταν το 973 ο Όθωνας Α΄ απεβίωσε, η Θεοφανώ και ο σύζυγός της ο Όθωνας Β΄ στέφθηκαν από τον Πάπα της Ρώμης, από κοινού αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Παρ’ όλο που η Θεοφανώ υπέστη τρομακτικό μπούλιγκ από την ντόπια νομενκλατούρα αλλά και την πεθερά της, την ιταλικής καταγωγής Αδελαΐδα, η Θεοφανώ χάρη στην εξυπνάδα και την έντονη προσωπικότητα της, κατάφερε να επιβληθεί και να συμβασιλεύσει με τον άνδρα της ως η πιο σημαντική σύμβουλος του.
Με τον Όθωνα Β’ απέκτησε πέντε παιδιά. Όταν αυτός πέθανε ξαφνικά από πνευμονία σε ηλικία 28 ετών, η Θεοφανώ κατάφερε να ξεπεράσει όλες τις δολοπλοκίες από τους διεκδικητές του θρόνου και να στέψει ως αυτοκράτορα τον γιο της Όθωνα Γ’ σε ηλικία μόλις τριών ετών. Συμβασίλευε μαζί του μέχρι ο γιος της να ενηλικιωθεί.
Στους ντόπιους που την αποκαλούσαν μάλλον υποτιμητικά «η Ελληνίδα», δεν άρεσε που η Θεοφανώ δεν ήταν πορφυρογέννητη, δηλαδή θυγατέρα, αλλά ανιψιά του Αυτοκράτορα. Την κατηγορούσαν επίσης πως έκανε κάθε μέρα μπάνιο, κάτι πολύ μακριά από τον τότε καθημερινό τους πολιτισμό. Επίσης δεν τους άρεσε που «η Ελληνίδα» ντύνονταν με ωραία ρούχα και κοσμήματα. Η Θεοφανώ καθιέρωσε το πιρούνι στην δυτική Ευρώπη καθώς μέχρι τότε έτρωγαν με τα χέρια, ενώ ήταν αυτή που έφερε μαζί της από το Βυζάντιο την τέχνη της αμπελουργίας, φυτεύοντας τα πρώτα αμπέλια στις όχθες του Ρήνου.
Ωστόσο το σημαντικότερο έργο της μεγάλης Ελληνίδας ήταν η συμβολή της στις τέχνες και τα γράμματα, καθώς έφερε στην Σαξονία τον βυζαντινό πολιτισμό και την τέχνη της Ευρωπαϊκής ανατολής, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο πολιτισμικό μείγμα που χαρακτήρισε την εποχή των Οθώνων. Συνέβαλλε στην λεγόμενη Αναγέννηση της Σαξονίας υποστηρίζοντας τις τέχνες και τα γράμματα αλλά και τα μοναστήρια που τότε αποτελούσαν την κύρια πηγή πνευματικού και εκπαιδευτικού έργου.
Πέθανε στις 15 Ιουνίου 991 σε ηλικία μόλις 31 ετών και σύμφωνα με την επιθυμία της θάφτηκε στον Άγιο Παντελεήμονα στην Κολωνία. Τα οστά της βρίσκονται σε λευκή μαρμάρινη σαρκοφάγο που δημιούργησε ο γλύπτης Sepp Hürten το 1965. Η σαρκοφάγος βρίσκεται στο πίσω δυτικό τμήμα της εκκλησίας. Ένα κεράκι ρεσώ καίει πάντα στη μνήμη της.
Η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα είναι μια από τις 12 μεσαιωνικές εκκλησίες της Κολωνίας. Κατασκευάστηκε το 10ο αιώνα πάνω στα ερείπια μιας ρωμαϊκής βίλας, τα ίχνη της οποίας είναι ορατά και σήμερα. Για αιώνες αποτέλεσε τμήμα μοναστηριού Βενεδικτίνων. Κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μέρος της εκκλησίας καταστράφηκε από βομβαρδισμούς. Η ζημιά αποκαταστάθηκε μετά τον πόλεμο.
Αν ποτέ βρεθείτε στην όμορφη Κολωνία ή ζείτε στην ευρύτερη περιοχή, μην παραλείψετε να επισκεφτείτε την καθολική εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα (St. Pantaleon). Θα τον βρείτε εύκολα καθώς από το τέλος του κεντρικού εμπορικού πεζόδρομου της πόλης (από το πολυκατάστημα Primark) απέχει μόλις 15 λεπτά με τα πόδια.
Ίδρυμα Θεοφανώ…
Πριν μερικούς μήνες, με πρωτοβουλία του επιχειρηματία Σταύρου Ανδρεάδη (Sani Resort), ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το Ίδρυμα Θεοφανώ. Το ίδρυμα θα απονέμει κάθε χρόνο το Βραβείο “Αυτοκράτειρα Θεοφανώ” σε μια ευρωπαϊκή προσωπικότητα ή Οργανισμό, που συμβάλει με το έργο του στην αλληλοκατανόηση των διαφορετικών λαών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών που συνθέτουν τη σημερινή Ευρώπη, αυτό δηλαδή που πρώτη έκανε η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ, η Ελληνίδα…
