Κείμενο – φωτογραφίες: Βάσω Τζιτζικάκη
Στη λίστα με τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ που υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη, συνήθως ο Ναός του Προφήτη Ηλία αναφέρεται τελευταίος. Είναι κάτι που τον αδικεί καθώς είναι ένα εντυπωσιακό δημιούργημα, προικισμένο με ιστορία.
Ο Ναός του Προφήτη Ηλία, συμπεριλαμβάνεται στα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στην οδό Ολυμπιάδος, στην Άνω Πόλη σε ένα φυσικό ύψωμα που παλαιότερα έκανε το ναό να δεσπόζει στην πόλη. Απέχει περίπου 500 ανηφορικά μέτρα από τον Άγιο Δημήτριο.
Ο ναός έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική με περίτεχνο τρούλο. Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με πλάγιους χώρους, γνωστός ως αθωνικός ή αγιορείτικος και είναι μοναδικός στην Θεσσαλονίκη. Όσον αφορά τον εσωτερικό διάκοσμο, έχουν σωθεί λίγες τοιχογραφίες με σκηνές από τη ζωή και τα θαύματα του Χριστού καθώς και μεμονωμένοι άγιοι. Αξίζει να αναφερθεί πως εικάζεται από μελετητές της Βυζαντινής Τέχνης πως οι τοιχογραφίες του ναού έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις μεταγενέστερες τοιχογραφίες μερικών εκκλησιών στη Μοράβα της Σερβίας.
Όσον αφορά την αφιέρωση στον Προφήτη Ηλία, είναι μεταγενέστερη καθώς στα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί και το αρχικό της όνομα ξεχάστηκε. Καθώς το όνομα του τζαμιού ήταν «Sarayli», η λαϊκή παράδοση λέει πως οι χριστιανοί δώσανε ένα όνομα που να μοιάζει με την ονομασία «Άη-Λιας».
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ο ναός ξανάρχισε να λειτουργεί. Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα των αναστηλωτικών εργασιών του 1956-1961 κατά τις οποίες επισκευάστηκαν βασικά μέρη του ναού και αφαιρέθηκαν οι μεγάλες οθωμανικές προσθήκες.
Ο εσωτερικός της χώρος δεν είναι επισκέψιμος, όπως οι περισσότερες εκκλησίες, όλες τις ώρες της ημέρας, παρά μόνο όταν γίνεται λειτουργία. Η αλήθεια είναι πως λίγα περιηγητικά γκρουπ που επισκέπτονται τη Θεσσαλονίκη πηγαίνουν και στον προφήτη Ηλία. Συνήθως τον επισκέπτονται μόνο γκρουπ ειδικού ενδιαφέροντος.
Καθώς από την περιοχή λείπουν οι ελεύθεροι χώροι, τα απογεύματα ο προαύλιος χώρος του Προφήτη Ηλία γεμίζει από τα μικρά παιδιά της γειτονιάς, όπως δηλαδή γίνονταν τα πολύ παλιά χρόνια στις εκκλησίες.
